Ezo Gelin
Ramazan Sayar
1973 yılı Gaziantep de ilkbahar mevsimi. İmam Hatip Okulu son sınıf öğrencisiyim. Caddelerde bazı sinema oyuncuları görünüyor. Sebebi ise "Ezo Gelin" film kadrosu imiş. Bu sinema sahnesine üçüncü yapım... Filmleri, dizileri, çorbaları,bulgurları, pilavları, çantası, türküleri ve de güzelliği ile dillere destan olan "Ezo Gelin" kimdir? Şimdi birlikte tanıyalım...
Türkülerimizin birtakım olaylar sonunda ortaya çıktığı herkes tarafından bilinir. Gelin Ayşe, Gelin Ümmü, Ormancı, Bodrum Hâkimi, Arda Boyları, Debreli Hasan bunlardan birkaçıdır. İşte yaşanmış hadiseler sonunda ortaya çıkan türkülerimizden biri de Ezo Gelindir. Ezo gelin kültürümüzde efsaneleşmiştir. Çorbası, çantası, pilavı, bulguru, filmleri, türküleri bu efsanenin ulusal bir kimlik kazandığının ifadesidir. Pekiyi; bu kadar efsaneleşen, dillere destan olan, filmleri çekilen, türküler yakılan, Ezo Gelin kimdir. Nerede, ne zaman doğmuş, efsaneleşmesine sebep olan hadiseler nelerdir.
Ezo; Gaziantep’in Oğuzeli ilçesinin Uruş köyündendir. Ezo Gelinin asıl adı Zöhre, soyadı Bozgeyik. Uruş köyündeki Bozgeyikli oymağından Emir Dedenin kızı. Anasının adı Elif, Emir ve Elif’ten doğan üçü erkek, üçü kız altı kardeşten biri Ezo. Gaziantep’in Oğuzeli ilçesinin Uruş, yeni adı Dokuzyol olan köyde dünyaya gelmiş, nüfus kayıtlarında doğduğu yıl 1909’dur.
Uruş köyünde dünyaya gelen Ezo, yani Zöhre Bozgeyik ilk evliliğini Oğuzeli’nin Beledin köyünden Hanifi Açıkgözle değişik verme usulüyle gerçekleştirir. Değişik verme geleneğinin yörede ve Güney Doğuda adı “berder” ya da “berdel”dir. “Berder”, yani değişik verme geleneğine göre Hanifi Açıkgöz köydeki adıyla Şıdo Hanefi, halası Hatice’yi Ezo’nun kardeşi Zeynel Bozgeyik’e verecek, kendisi de Zöhre Bozgeyik’i yani Ezo’yu alacak, değişik verme geleneği de böylece gerçekleşecektir. Gelenek uygulamaya konulur. Şıdo Hanefi ile Ezo Gelin yani Zöhre Bozgeyik değişik verme usulüyle evlenirler. Ama ne yazı ki daha bir yıllık evli iken, Şıdo Hanifi ile Ezo ayrılmak durumunda kalır. Çünkü Şıdo Hanefi’nin halası Hatice ile Ezo’nun kardeşi Zeynel Bozgeyik ayrılmışlardır. Töreye göre evlenen öbür çiftin de ayrılması gerekir. İşte Ezo ile Şıdo Hanefi’nin ayrılması, değişik verme geleneğinin katı kurallarından kaynaklanmıştır
Bu ayrılıktan sonra Ezo Gelin altı yıl dul kalır. Zaman içerisinde gelen bütün evlenme tekliflerini geri çevirir. Nedenini de hiç kimseye söylemez.
Gelen bütün görücüleri reddetmesine rağmen toplumun baskısıyla kararını istediği gibi uygulayamaz. Herkese hayır demesine rağmen aklını çelen görücü kadınlar Mehmet’le, yörede Memey, ya da Mahey olarak bilinen teyzesinin oğlu ile değişik verme usulüyle ikinci kez evlenmesinin sözünü alırlar. Bu sefer de Mehmet bacısı Selvi’yi Ezo’nun kardeşi Zeynel’e verecek, kendisi de Ezo’yu alacaktır. Ezo’nun teyzesinin oğlu Mehmet, Suriye sınırı içindeki Kozbaş köyünde teyzesinin oğlu Mehmet ile evlendirilir. Bu evlilikten 3 çocuğu olan Ezo Gelin, vatan hasreti ile yaşadığı Kozbaş köyünde 47 yaşında hayata gözlerini yumar. Ölmeden önce yakınlarına, ‘Ben öldüğümde yüksek bir yere gömün, oradan köyümün kokusunu alayım’ diyerek vasiyetini açıklayan Ezo Gelin’in mezarı 1999 yılında doğup büyüdüğü eski ismi Uruş olan Dokuzyol kırsal Mahallesine getirilir.
Zöhre Bozgeyik’in 6 yıllık bekar hayatında yaşadığı maddi sıkıntılar ile evde bulduğu malzemelerle yaptığı çorbası ise ‘Ezo Gelin Çorbası’ olarak günümüze kadar ulaşır.
Mezarın köye taşınmasının ardından Ezo Gelin’in doğup büyüdüğü ev restore edilerek ziyaretçilere açıldı. “Yaşadığı ayrılığın ardından Suriye’ye gelin gitmiş. Orada vasiyet ederek, ‘Ben öldüğümde yüksek bir yere gömün beni vatanımın kokusunu alayım’ demiş. Dönemin siyasileri ve bürokratlarının çalışmasıyla vatanına geri getirildi”.
EZO GELİN
Aldılar elimden ezo gelini
Saramadım yarin ince belini
Kim silecek gözlerimin selini
Dağlar yüce dağlar
Derdim neçe dağlar
Yol ver kurban olam
Yarim geçe dağlar
Yol ver kurban olam
Yarim geçe dağlar
Dağlar yüce dağlar
Derdim neçe dağlar
Yol ver kurban olam
Yarim geçe dağlar
Yol ver kurban olam
Yarim geçe dağlar
Ezo gelin şu antepin maralı
Ak elleri elvan elvan kınalı
Avcı vurmuş yüreğinden yaralı
Dağlar yüce dağlar
Derdim neçe dağlar
Yol ver kurban olam
Yarim geçe dağlar
Yol ver kurban olam
Yarim geçe dağlar
Dağlar yüce dağlar
Derdim nece dağlar
Yol ver kurban olam
Yarim geçe dağlar
Yol ver kurban olam
Yarim geçe dağlar.
UZUN HAVA
Ezo gelin benim olsan
Seni vermezdim feleğe
Gelin Ezo'm feleğe feleğe
Güzel yosmam başın i̇çin olsun
Salma beni dileğe dileğe
Anası huri hatun olmuş da
Kızı da benzer meleğe meleğe
Neneyle gelin Ezo'm
Dertli Ezo'm neneyle neneyle
Çık da Suriye dağlarına da
Bize ordan el eyle el eyle
Gel sıladan ayrılalım gel gel
Gel bahtı karalım gel gel oy oy
Ezo gelin çık da Suriye dağlarının
Başına gelin Ezo'm başına yâr yâr
Güneş vursun kemerinin kaşına yâr yâr
Bize ey kınayanların da
Ayrılık gelsin başına yâr yâr
Neneyle gelin Ezo'm
Dertli Ezo'm neneyle neneyle ey
Çık da Suriye dağlarına da
Bize ordan el eyle el eyle ey
Gel sıladan ayrılalım gel gel
Gel bahtı karalım gel gel
Oy oy.
