Ayasofya Vakfına Bağlı Çarşılar

Fatih’in Ayasofya Cami Vakfiyesi 22. Bölüm

Fatih Sultan Mehmet Han’ın Ayasofya Vakfiyesinde vakfa aidat sağlayan binlerce dükkânın yer aldığı çarşılar da vardır.

Vize’ye (Kırklareli) bağlı Örenli köyü ve civarı.

Vize’ye (Kırklareli) bağlı Kapanos köyü ve civarı.

Vize’ye (Kırklareli) bağlı Açık Nahoru köyü ve civarı.

Hayrabolu’ya bağlı Parafça köyü ve civarı.

Pınarhisar’daki Çatar Keler adlı Ark?, Vize’ye bağlı Kalavri köyündeki Paşa Ağa Çeltikçi olarak tanınan Ark ve Burguz’daki Ark.

Bu sınırlamadan müstağni olan kırk akar dışında bazı akarların dört tarafındaki sınırlarını Ana Deftere kaydettik.

Buraya kadar saydıklarımız Mescitlere ve Havnaklara vakfedilen mülklerdir.

Şimdi ise Ayasofya Vakfına bağışlanan çarşıları ele alıyoruz.

İstanbul’da -Allah kıyamete kadar bütün afetlerden muhafaza buyursun!- merhum Mahmut Paşa İmareti yakınındaki Çakır Ağa Mescidi Mahallesinde bulunan Bedesten. Bu bedestende 128 sandık vardır, bunlara bitişik dükkânlar ve çevresinde yapılmış dükkânlar vakfa aittir. Bu dükkânlarda külahçılar, terziler, manifaturacılar ve bezciler yerleşmiş olup ticaretle uğraşırlar.

Bit Pazarı adı verilen toplam 849 dükkânın yer aldığı çarşı. Bu çarşı sınırının ayrıntısı da Ana Defterde kayıtlıdır.

İstanbul - Allah bütün belalardan korusun, bütün güzelliklerle süslesin!- ortasında etrafı adı geçen medreselerle çevrili Yeni Cami yakınında birçok dükkân ve hücreye sahip Sultan Pazarı. Burada 286 dükkân, 32 hücre yer alır.

Mahmut Paşa Dükkânları olarak tanınan çarşı. Aynı yerde Mahmut Paşa merhum imareti yakınındadır. Bu çarşı birbirine karşılıklı bakan dört ana kola ayrılır. Arka tarafındaki 265 dükkânla beraber ayrıntısı da Ana Defterde kayıtlıdır.

İstanbul Can Elçi Kilisesi? Mahallesinde ayrı olarak Saraçlar Çarşısı. Burada yer alan 110 dükkânda saraçlar yer almaktadır.

Ayasofya Vakfına Bağışlanan Hanlar

Sultan Hanı: alt ve üst katında doksan sekiz odası bulunan bu yapı Beğ Kervansarayı olarak bilinir ve Mahmut Paşa Hamamı yakınında Daye Hatun Mahallesindedir. Yanı başındaki 12 dükkân da buna tabidir.

Budermer Kervansarayı Hanı?: Eski Saray olarak anılan Dar-ı Amire-i Sultaniye civarında alt ve üst katında 31 odası bulunan han. Duvarına bitişik bulunan 14 dükkânla dışarıdan kendisine bitişik olarak yer alan dokuz hücre de buna bağlıdır.

Yemiş Kapanı Hanı: Aynı belde içinde Tahtakale Mahallesinde üstünde 16 hücresi, altında da 11 depo bulunan han. Bitişiğindeki 16 dükkân da buraya dâhildir.

Adı geçen İmaretlere vakfedilen Hamamlar:

Tahtakale Mahallesinde iskeleye yakın hamam.Yahudi Hamamı. Sinan Paşa hamamı. İlice hamam. Sırt Hamamı. Ahmet Paşa Hamamı. Kazasker Hamamı. Mehmet Paşa Mahallesindeki Mehmet Paşa hamamı. Azaplar Hamamı. Balat Kapısı hamamı. Çavuşbaşı Hamamı. Kule Hamamı. Adı geçen Yeni Caminin yakınındaki hamam.

Bütün bu hamamlar İstanbul merkezinde bulunan hamamlardır.

Vakfa bağışlana Galata’daki hamamlar:

Dergülüce Hamam: Bakırcı Süleyman Mahallesindedir.

Cami Mahallesindeki hamam.Tophane Kapısına yakın Karaköy Hamamı.

Vakfa bağışlanan akarların bir kısmı İstanbul’da bir kısmı da Galata’da yer almaktadır.

İstanbul’da bulunan akarlar:

Saraçlar Çarşısı yakınında Üstat Ayas Mescidi Mahallesinde birbirine cephe 35 dükkân olup adına Kelek Dükkânlar? Denmektedir.

Üstat Ayas Mescidi Mahallesinde Kazasker Dolabı adıyla bilinen dolabın yanındaki sekiz dükkân.

İçinde acemi yeniçerilerin oturduğu eski hücrelerin yakınındaki birbirine bitişik on dükkân.

Kazasker Hamamı yakınında bulunan 11 dükkân.

Küngüz Kapısında yer alan 22 dükkân.

Tabakhane olarak bilinen ve içinde deri işlemecilerinin yer aldığı, kale dışında, sahilde bulunan 27 dükkân.

Silahhane olarak isim yapmış denize yakın 32 dükkân.

Ayasofya olarak tanınan Antik Büyük Cami çarşısında 39 dükkân.

Ayasofya Mahallesinde Ayasofya Çarşısına yakın etrafı çevrili, iki evi ihtiva eden konak.

Ayasofya’ya bitişik 25 konak. Dokuzu kuzey duvarına kalanı da kıble duvarına bitişiktir.

 (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi TKGM-d-02147-0001 / 0141 s. 75-76-77)