Şigar/berdel nikahı caiz mi?

Şigar nikahı; iki kimsenin(sadece kız veya kız kardeşler değil) velisi bulundukları her hangi iki kadını, karşılıklı olarak birbirine mehir olmaksızın nikahlanmasıdır. Söz gelimi, bir kimsenin kendi kızını bir adama nikahlayıp, karşı tarafın kızıyla evlenmesi berdeldir. Kadınların takasları dışında aralarında herhangi bir mehrin olmadığı bu nikah akdi –öyle zannediyoruz ki- bir kadın diğer bir kadının bedeli olduğu için halk arasında yanlış telafuzla “berdel” olarak meşhur olmuştur.

Şigar nikahı –içerisinde mehir olmadığı için- alimlerin ittifakıyla caiz görülmemiştir, yani haram görülmüştür. İbni Ömer(r.a.)’in rivayetine göre Peygamberimiz(s.a.v) bu nikah akdini açıkça yasaklamıştır. Buharî dışındaki bütün kütübü sitte kaynaklarında bu hadisi şerif yer Almıştır (Neylü’l Evtar, 6/553).

Bu nikah akdinden sonra “mehru’l-misl”in belirlenmesi durumunda bu nikahın sahih olup olmayacağı konusunda alimler arasında görüş ayrılığı (ihtilaf) vardır:

İmam-ı Azam’a göre, bu nikahın caiz olmamasının gerekçesi mehrin söz konusu edilmesidir. O halde bu gerekçe ortadan kaldırıldıktan sonra nikah sahih olur. Hadisi şerifte bu nikahtan yapılan nehiy keraheti (tahrimen kerahati/ Kerahet: İğrenme, nefret, tiksinme, zorlama, mecburiyet yüzünden yapma/ Tahrimen: Çirkin bulmak, kötü görmek, istemek; meşakkat, sıkıntı, zorluk) ifade etmektedir.

Diğer üç mezhep imamlarına göre; mehir de verilse bu nikah sahih olmaz. Onlara göre, bu nikah akdinin yasaklanmasının sebebi  -mehir değil- mutlaktır ve hadisi şerifteki yasak kerahet değil, tahrimi ifade etmektedir.

Mehir olmaksızın anlaşmalı olarak karşılıksız kız alıp vermeye şigar/berdel denir. Cabir b. Abdullah (r.a.)’dan rivayet edildiğine göre Allah Resûlü(s.a.v); şigar/berdel nikahını yasakladı(Müslim). Yine İbn Ömer(r.a)’den rivayetle Sevgili Peygamberimiz(s.a.v) şöyle der: Şigar yoktur (Müslim).

Berdel nikahı üç çeşide ayrılır:  Berdel ya da fıkıh’ta ki ismi ile şigar; mehir olmaksızın anlaşmak olarak karşılıklı kız alıp vermenin adıdır. Bu şekilde kıyılan nikahın üç çeşidi vardır:

1-Kendi velayeti altında bulunan bir yakınını, aynı durumda olan  bir kızla evlenme karşılığında kıyılan nikahtır. Kızların rızası bulunur ve kedilerine mehir verilirse bu nikah geçerli sayılır. Çünkü bu, peygamber(s.a.v)’in yasakladığı berdel/şigar çeşidinin dışına çıkmış olur.

2-Kızların rızası bulunmaz ve kendilerine mehir verilmez “şigar” olacağından haram olur. Cabir bin Abdullah(r.a.)’dan rivayet edildiğine göre Allah Resûlü(s.a.v); şigar/berdel nikahını yasakladı(Müslim). Yine İbn Ömer(r.a.))’den rivayetle Peygamber Efendimiz(s.a.v) şöyle der: “İslam’da şigar yoktur(Müslim).

 3-Nikah akdi karşılıklı şart üzerine bina edilip her iki kıza mehir verilir. Bir kısımla ilgili her ne kadar İslam alimlerinin farklı görüşü bulunsa da kız ile erkeğin birbirlerine denk olması durumunda bu çeşit nikahın caiz olduğu görüşü daha isabetlidir.

Şigar/berdel usulü evliliklerde kıza mehir verilmeyip, evlilikle ilgili rızası söz konusu olmadığı için iki bakımdan kendisine zulüm yapılmaktadır.

Şafiî, Hanbeli ve Mâlikî mezhebine göre böyle bir evlilik batıldır(geçersizdir). Bir kimse bu şartlar üzerine evlenirse, nikahı sayılmadığı için zina yapmış olur. Hanefi mezhebi ise sonrasında kıza mehri misil verilse nikah geçerli sayılır görüşünü benimser.

Şigar/berdel nikahı, cahiliye döneminde iki erkeğin –kızları ve kız kardeşleri gibi- velâyetleri altında bulunan kadınları karşılıklı olarak mehirsiz alıp vermek suretiyle yaptıkları nikah akdini ifade ediyordu. Bu tür nikah da mehir kaldırıldığı yahut mehir açısından boşluk meydana geldi(kadınların hakkının gasba uğradığı) için söz konusu akdin bu şekilde isimlendirildiği belirtilir. Günümüzde genellikle ekonomik yönden zayıf bazı Müslüman ülkelerle Türkiye’nin bazı bölgelerinde bu tarz evlenmelere rastlanmaktadır.  Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da daha çok başlık sorununu aşmak için hem kızı hem oğlu bulunan iki ailenin çocuklarını karşılıklı evlendirmelerine berdel/şigar adı verilir.

Hz. Peygamber(s.a.v) şigar ve müşagara lafızlarıyla değindiği bu tür nikahı kesinlikle yasaklamıştır (Müsned, IV, 134)

Bu rivayetlerin bir kısmında yer alan, “şigar/berdel iki adamın birbirlerinin kızları veya kız kardeşleri ile mehir vermeden evlenmesidir” şeklinde ki  tanımın (Buhârî, “Nikah”, 28) Resûl-i Ekrem’e aidiyeti tartışılmıştır.

Şigar/berdel’in anlamı ve yasaklandığı konusunda fikir birliği bulunmakla beraber bu konudaki yasaklama ifadelerinden Hanefiler, mekruh, Malik, Şafi ve Hanbeliler ise haram olduğu sonucuna ulaşmış ve yasağın illetiyle alakalı farklı değerlendirmeler yapmıştır. Ayrıca nehyin fesadı gerektirip gerektirmeyeceği ile ilgili Hanefiler ve diğerleri arasındaki tartışma da buradaki görüş ayrılığında etkili olmuştur. Selametle!