Tavazu ve affedeciliğin önemi

İslâm âleminin yetiştirdiği en büyük hukukçu ve Hanefî mezhebinin kurucusu olan İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe Hazretleri, âlim ve fazıl bir insandı. Yaşadığı dönemde onun üstün meziyetlerini bilenler ve onu lâyıkıyla takdir edenler bulunduğu gibi, onu kıskanıp çekemeyen hasımları da vardı. İşte bu hasımlarından biri, bir gün hased ve kininde o dereceye vardı ki, itidallini kaybedip hiçbir sebep yokken İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe’ye bir tokat attı. Ebû Hanîfe Hazretleri ise muhatabına bakarak onun hiç beklemediği şu karşılığı verdi:

“–Senin tokadına ben de bir tokatla mukabele edip sana bu hareketinin cezasını verebilirim, buna gücüm yeter. Ama bunu yapmayacağım.

Seni, cezâlandırması için halîfeye şikâyet edebilirim, fakat bunu da yapmayacağım.

Bana yaptığın bu kötülüğü, Cenâb-ı Hakk’a şikâyet edebilirim, bunu da kat’iyyen yapmayacağım.

Mahşer günü, senden benim intikamımı almasını Cenâb-ı Hak’tan niyaz edebilirim. Ancak o dehşetli günde, seni böylesine zor bir durumda bırakmayı da düşünmüyorum.

Kıyamet şu anda kopsa ve bu sözlerim, senin hakkında bir şikâyet olarak kabul edilse, derhal sözümü değiştirir ve Cenâb-ı Hakk’a, Cennet’e sensiz gitmek istemediğimi söylerim.”

Adam, bu merhamet dolu fazîletli sözler üzerine âdeta dondu kaldı. Ebû Hanîfe Hazretleri’nin şefkat yüklü her bir cümlesi, sanki bir anne-babanın evlâdına olan muhabbetinin bir misaliydi.

İnce ve zarif ruhlu Ebû Hanîfe Hazretleri’nin bu tavrı karşısında adamın kasvetli gönlü altüst oldu. Bir müddet rûhî çalkantılar yaşayan adamın kalbindeki kin, husumet ve öfke duyguları eridi, kayboldu. Derken anlarla ifade edilebilecek bir zaman içinde gönlünde apayrı bir muhabbet kapısı aralandı. Sanki biraz önce hasedinden saldıracak kadar düşmanlık besleyen o adam gitti, yerine yaptığı edepsizlikten bin pişman olan ve İmâm-ı Âzam Hazretleri’ni candan seven minnettar bir insan geldi. Ebû Hanîfe Hazretleri, bu hareketi ile hem kendisini intikam ve öfke ateşinden kurtardı, hem de kendisine kasteden hasmını, gönlünün huzur dolu sarayında misafir etme fazîletini gösterdi.

Tasavvufî ahlâk da aslında bu gönül hassasiyetine sahip olmayı gerekli kılar. Nitekim Rislân-i Dımeşkî -rahmetullâhi aleyh- şöyle buyurmuştur:

“Şâyet sana düşman olanı yenmeye kendinde bir güç bulursan, bulduğun bu gücün şükrânesi olarak onu affet.”

İşte İmâm-ı Âzam Hazretleri’nin hikmet dolu sözleri karşısında âdeta eriyen hasmı, derhal o mübarek zâtın ellerine kapandı ve affını diledi. Ebû Hanîfe Hazretleri de kendisini çoktan affettiğini, bu vesileyle Cenâb-ı Hakk’ın da kendilerini bağışlamasını ümîd ettiğini söyledi. Zîrâ o mübârek zât, insanları affede affede Allâh’ın affına lâyık olabilmenin azmi içindeydi.

Bu kıssadan alınacak ilk ve en büyük ders, insanlara karşı muâmelelerde tevâzû ve affediciliği elden bırakmamak gerektiğini kavramaktır. Şâyet İmâm-ı Âzam Hazretleri, tokat yediğinde nefsine mağlûb olup aynıyla mukâbele etseydi veya:

“–Sen beni tanıyor musun? Benim kim olduğumu biliyor musun?” gibi gurur ve kibir kokan sert ifâdeler kullansaydı, bu durum, muhâtabında hiçbir müsbet tesir meydana getirmeyecek, bilâkis onun nefsâniyetini tahrik ederek kin ve gayzını artıracaktı.

İkinci husus; şahsî meselelerde muktedir olduğu hâlde intikam almamak, âcizlik ve pısırıklık değildir. İnsan, güçsüzken zaten elinden bir şey gelmez. Bu sebeple asıl fazîlet, peygamberler ve velî kullarda olduğu gibi güçlüyken affetmesini bilmektir.

Nitekim Peygamber Efendimiz -Sallâllâhu Aleyhi ve Sellem- Mekke’yi fethettiğinde; yıllarca mü’minlere zulmetmiş, canlarına ve mallarına kastetmiş, kendilerini anayurtlarından çıkartmış olan müşriklerin hepsinden bir emriyle intikam alabilirdi. Fakat Âlemlere Rahmet Efendimiz, o gün büyük bir af îlân ederek gönülleri fethetti. Zîrâ O’nun murâdı, hak etmiş bile olsalar, insanların helâk olması değil, bilâkis bütün hataları, kusurları ve günahlarına rağmen herkesin hidâyet pınarında yıkanıp arınması idi.

İşte Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm-’ın bu yüce hassâsiyeti, günaha duyulan nefreti, günahkâra taşırmamak ve ne kadar kusurlu olursa olsun Rabbimizin kullarına Hakk’ın şefkat ve merhamet nazarıyla bakabilmek fazîletidir. Bu da ancak nebevî bir terbiye ile elde edebilecek bir takvâ hâlidir