Tarihî Fotoğraflardaki Sille-I

Yazılı kayıtlar kadar fotoğraflar da biz araştırmacılar için son derece değerli belgelerdir. Fotoğraf icat edileli henüz iki asır bile olmadı. İcat edildikten sonra fotoğrafın yaygınlaşması da bir hayli zaman aldı. Osmanlı coğrafyasında çekilen ilk fotoğrafların tarihi ise 19. yüzyılın ikinci yarısı. Konya’nın fotoğrafla tanışması ise 1880’li yıllarda olmuş. Şu anda arşivlerdeki Sille’ye ait en eski fotoğraflar 20. yüzyılın başlarına ait. Bu fotoğrafların da çoğunluğu 1905 yılının mayıs ayında Konya’ya gelen İngiliz ajanı Gertrude Bell tarafından çekilmiş. Gertrude Bell bu seyahatler sırasında sadece Konya’yı değil Osmanlı coğrafyasındaki çoğu şehri gezmiş. Ajanlık faaliyetlerini yürütürken tarihî Osmanlı şehirlerinin kültürel zenginliklerini de fotoğraflamış. Gertrude Bell’in Konya civarında özel ilgi gösterdiği yerlerden birisi de Sille. Sille’de Müslüman Türklerin yanı sıra Ortodoks Hıristiyan bir halkın yaşaması ve çok sayıda tarihî eserin bulunması Bell’in ilgisini çekmiş. Bu fotoğrafların orijinalleri günümüzde İngiltere’deki Newcastle Üniversitesi’nde bulunuyor. Bell’in Osmanlı şehirleri ve diğer ülkelerde çektiği fotoğrafları tasnif edilmiş olarak www.gertrudebell.ncl.ac.uk internet adresinde görebilirsiniz. Sille’yi karış karış gezen Bell’in fotoğrafları arasında özellikle Aya Elenia Kilisesi çok fazla yer tutuyor. Aya Elenia Kilisesi’ne ait fotoğraflardan başka Bell arşivinde Hükümet Caddesi, Taşköprü, dere yatağı, insanlar, ahşap köprüler, evler, hayvanlar, sokaklar, Ak Manastır, Aya Elenia Kilisesi’nin papazı, Aya Elenia Kilisesi’nin avlusunda bulunan kutsal çeşme, Kriakon Kilisesi ve geleneksel kıyafetlere ait fotoğraflar yer alıyor. Sille’nin en eski görüntüleri olduğu için Bell’in fotoğrafları bizler için çok büyük değer taşıyor.   

Sille’yle ilgili tarihî fotoğrafların bulunduğu arşivlerden birisi de Yunanistan’ın başkenti Atina’da faaliyet gösteren Küçük Asya Araştırmaları Merkezi arşivi. Merkezde bulunan Sille fotoğraflarından bir bölümü Selçuklu Belediyesi tarafından 2013 yılında yayımlanan “Geçmişten Günümüze Sille Albümü” adlı kitapta yer alıyor. Merkezin Müdürü Stavros T. Anestidis’in izniyle yayımlanan fotoğraflar Sille’yle ilgili araştırma yapanlar için çok kıymetli görüntüler ihtiva ediyor. Bunlar içerisinde mübadeleden öncesine ait fotoğrafların yanı sıra Sille’ye daha sonra yapılan ziyaretler sırasında çekilen fotoğraflar da bulunuyor. Bu fotoğraflarda Sille İlkokulu, Hükümet Caddesi, Büyük Çeşme, Karataş Mahallesi, Orta Mahalle, Delikli Kaya, evler, insanlar, köprüler, dere yatağı, Takkacı Mahallesi, Çay Camii, Tepe Şapeli, Aya Elenia Kilisesi, kaya kiliseleri, Sille kıyafetleri içinde kadınlar ve stüdyoda çekilmiş aileler yer alıyor. Albümde yayımlanan fotoğraflardan üç tanesinde de 1912, 1915 ve 1898 tarihleri bulunuyor. 1898 yılında bir stüdyoda çekilen fotoğrafta Hacı Hristos Ksedengecioğlu Ailesi poz vermiş. Aile genç bir erkek, biri yaşlı üç kadın ve bir bebekten oluşuyor. Ayakta duran erkek kumaş takım elbise ve başına da fes giymiş. Oturan yaşlı kadının kucağında bebek var ve başında da Silleli kadınların o dönemde çokça tercih ettikleri fesli başörtüsü bulunuyor. Ayakta duran genç kadınların başları açık ve birbirine benzeyen kıyafetleri de oldukça kapalı. Stüdyonun iki tarafında yapma çiçekler dekor olarak kullanılmış. Fotoğraf muhtemelen Konya’da çekilmiş olmalı. Zaten o yıllarda Konya’da faaliyet gösteren tek fotoğraf stüdyosu da Garabet Kirkor Solakyan adlı bir gayrimüslime aitti. 1912 yılında çekilen fotoğrafta Hükümet Caddesi’nin bir bölümü görülüyor. Fotoğrafın ön kısmında Silleli Müslüman çocuklar ve erkekler yer alıyor. Çocukların ve erkeklerin başında fes, sarık, bellerinde ise kuşak bulunuyor. Orta kısımda ise genç bir kadın ve erkek yan yana duruyor. Muhtemelen Rum bir aile olan gençlerin modern bir görünümü var. Fotoğrafın geri planında ise dere yatağı, geleneksel Sille evleri ve at arabası görülüyor. 1915 tarihli fotoğraf ise Panagia Theotokos Kilisesi’nde düzenlenen bir ayin sırasında çekilmiş. Kilisenin üst kısımdaki ahşap mahfelde kadınlar ve kız çocukları, alt tarafta ise erkekler, az sayıda kadın ve bir papaz yer alıyor. Erkekler takım elbise ve fes, kadınlar ise oldukça kapalı kıyafetler giymişler. Kadınlar başlarını fes üzerine örttükleri başörtüsüyle kapatmışlar.  

Küçük Asya Araştırmaları Merkezi’nde yer alan en ilginç Sille fotoğraflarından birisi de Aya Elenia Kilisesi’nin güney tarafından çekilen bir fotoğraf. Muhtemelen 1900’lü yılların başlarında, nüfus mübadelesinden önce çekilen fotoğrafta kilise ile ilgili bugüne kadar hiç görmediğimiz bir detay var. Fotoğrafın sol tarafında yer alan çan kulesi kilisenin şu andaki giriş kapısının karşısında bulunuyormuş. Fotoğrafçı çan kulesinin sadece bir kısmını kadraja almış. Fotoğraf dar açılı bir objektifle çekildiği için kule dik olarak ortadan kesilmiş. Kule, kilise ile hemen hemen aynı boyutta. Fotoğrafın ön planında ise kilisenin avlusu görülüyor. Avlu duvarlarının üst kısmı biçimsiz bir şekilde kayılmış. Avluyu boydan boya kaplayan bir üzüm asması ve küçük bir de ağaç bulunuyor. Fotoğrafın arka planında görülen Tepe Şapeli de henüz harap değil. Oldukça sağlam bir şekilde duruyor. Kısmet olursa bu konuya gelecek haftaki yazımızda da devam edeceğiz.