Gıda fiyatları neden artıyor? Rekabet Kurumu'ndan şoke eden rapor

Vatandaşların cebini yakan gıda pahalılığında atılan adımların hiçbiri etiket fiyatını düşürmezken Rekabet Kurumu'nca hazırlanan raporda fahiş fiyatların asıl sebebini ortaya koyuldu. Raporda çiftçinin hiç kar etmediği, aracının karı cebine doldurduğu artan fahiş fiyatla aracı sayısının üretici sayısı aştığı kaydedildi.

Rekabet Kurumu, sebze ve meyvedeki fahiş fiyatların seyrini raporlayarak peş peşe gelen zamların sebebini ortaya çıkardı. Gıda piyasalarında yüksek fiyatların sebebi olarak pandemi, sıcak savaşın etkisi, maliyet ile üretimdeki artış ve lojistik zammı gibi sebepler sıralanırken artışın asıl sebebi bambaşka çıktı. Devlet fahiş fiyatla mücadele etmek için temel gıda maddelerindeki KDV'yi 18'den 1'e düşürmesine rağmen bu düşüş etiketlere yansımazken hem vatandaş gem de çiftçi aralarında yaka silkiyor.

ÇİFTÇİ SATTIĞI ÜRÜNDEN KAR ETMİYOR

Üretim, tedarik ve maliyet kalemlerinin senaryolarının hesaplandığı Rekabet Kurumu'nca hazırlanan raporda bütün maliyet kalemleri eklendi. Raporda çiftçinin hiç kar etmediği aracıların ise hem tüketicinin hem de üreticinin hakkını kendi cebine doldurduğu ortaya çıktı. Örnek senaryoda kilogram fiyatı 1 TL olarak belirlenen 10 bin kilogramlık üründe, gelir vergisi stopajı ve Bağ-Kur vergisi düşüldüğünde çiftçinin eline 9 bin 700 TL kalıyor. Bu üründe tacirin ise krı yüzde 16 olurken, Antalya Hal'indeki komisyoncu yüzde 8 kr alıyor.

TARLADAN RAFA GİDENE KADAR FİYAT KATLANIYOR

Yola çıkan bu ürüne İstanbul ya da Ankara'daki Hal komisyoncusu da yüzde 8 kr ekliyor. Ardından markete ürünü ulaştıracak olan sevkiyatçı devreye giriyor ve ürüne o da yüzde 17 kr ekliyor. Aynı ürüne son krı ise yüzde 16 ile market koyuyor. Böylece kilogramı 1 TL olan ürün tüketiciye ulaştığında en az 2.81 TL'yi buluyor. Tüm bu süreçte çileyi çiftçi çekerken, aracı, komisyoncu, sevkiyatçı ve marketler ise tatlı krını alıyor. Raporda dikkat çeken bir başka tablo da Hal Kayıt Sistemi'ne (HKS) kayıtlı üretici ve aracı sayıları oldu. Buna göre komisyoncu ve tüccar sayısı, sisteme kayıtlı üretici sayısını geçti. Rapora göre HKS'ye kayıtlı üretici sayısı 12 bin 166 iken, sistemdeki tüccar ve komisyoncu sayısı 15 bin 438 oldu.

FİYATLARI DÜŞÜRMEK İÇİN NE YAPILMALI?

İthal girdiler için kurdaki hareketliliğe karşı kısa dönemde sübvansiyon, uzun dönemde ise sözleşmeli tarım modeli devreye alınmalı
Çiftçilerin güçlendirilmesi için üretici birlikleri ve kooperatiflere üyelik teşvik edilmeli ve sistem bu organizasyonlar üzerinden yürütülmeli. Birlik ve kooperatiflerin etkin bir şekilde faaliyet göstermesi sağlanmalı
Üretim planlaması yapılmalı. Teşvik politikası uzun dönemli olmalı, ekim öncesi açıklanmalı ve üretim planlaması ile uyumlu olmalı
Üretimi engelleyen ya da düşüren don, hastalık vs durumlara karşılık, sigorta gibi risk yönetim araçları etkin uygulanmalı
Haksız ticaret uygulamalarına yönelik kurallar etkin bir şekilde uygulanıp, denetlenmeli
Finansman için yeni fonlar ve mekanizmalar geliştirilmeli
Gelir ve kırsal kalkınma desteği sağlanmalı

ÇÖZÜM HARİTASI ÇIKARILDI

Gıdada vergi indirimi öncesini temel alan raporda, ürünün çiftçiden başlayıp tacir, komisyoncu, sevkiyatçı, komisyoncu, market ve tüketiciye varan tüm süreçleri incelendi. Çözüm haritasının da çıkarıldığı raporda, tarım ürünlerinde gerçekleşen fiyat dalgalanmaları ve diğer konulardaki çok sayıdaki incelemenin yapıldığı vurgulandı. Bu kapsamda sektörde yapısal düzenlemeler yapılmasına karar verilmesi gerektiğinin altı çizildi. Bu aşamada temel çözüm olarak görülen 'çiftçilerin güçlendirilmesi' amacı doğrultusunda üretici organizasyonları ve kooperatifler üzerine yoğunlaşması gerektiği vurgulandı.